θάλασσα

Το σύνολο του όγκου του αλμυρού νερού που καλύπτει τις κοιλότητες της γήινης επιφάνειας και επιτρέπει να προβάλλουν η ηπειρωτική ξηρά και τα νησιά. Με την περιορισμένη έννοια, ο όρος υποδηλώνει ένα οποιοδήποτε, πολύ ή λίγο, ευρύ τμήμα του ίδιου υδάτινου όγκου. Η επιφάνεια της θ. καταλαμβάνει περισσότερα από 361.000.000 τ. χλμ. (δηλαδή, περισσότερο από τα 7/10 της επιφάνειας της Γης), ενώ ο όγκος της φτάνει, σύμφωνα με μερικούς υπολογισμούς, περίπου τα 1.370.000.000 κυβικά χλμ. Οι χερσαίες εκτάσεις διαιρούν τη θ. στο σύνολό της σε τρία κύρια τμήματα (που αποτελούν τον Ειρηνικό, τον Ατλαντικό και τον Ινδικό) και περίπου σε δεκαπέντε μικρότερα, που φέρουν την ονομασία θ. με την περιορισμένη έννοια, καθεμία με ιδιαίτερη ονομασία, αλλά όχι πάντοτε με ακριβή καθορισμένα όρια. Μεταξύ αυτών υπάρχουν τέσσερις αρκετά μεγάλες που ονομάζονται μεσογειακές, οι οποίες περικλείονται από ξηρές με κάποια συνέχεια (η Μεσόγειος κατ’ αντονομασία, ευρωαφροασιατική, η Αμερικανική-Καραϊβική, η Αρκτική, γνωστή ως Αρκτικός ή Βόρειος Παγωμένος ωκεανός, και η Αυστραλοασιατική). Αντίθετα, άλλες, πολύ περισσότερες, λέγονται εξαρτημένες θ. και συχνά είναι μόνο βραχίονες ενός ωκεανού ή κόλποι, στενότεροι ή ευρύτεροι (όπως η Βόρεια θ., η Νορβηγική, η Ιρλανδική, η Βαλτική, η Βερίγγειος, η Οχοτσκική, η Ανατολική Κινεζική ή Κίτρινη, η Ιαπωνική, η Αραβική, η θ. του Ανταμάν, η Ερυθρά θ., η θ. των Κοραλλιών και οι κόλποι Περσικός, Μεξικού, Αγίου Λαυρεντίου και Χάντσον). Αλλά και οι μεσογειακές θ. έχουν τις δικές τους υποδιαιρέσεις ή τμήματα που ονομάζονται συχνά θ. ή πελάγη. Η Μεσόγειος, ιδιαίτερα, αποτελείται από την Αδριατική, την Τυρρηνική, τις Λιγυρικές θ., τη Σικελική θ., τη θ. της Σαρδηνίας, των Βαλεαρίδων και της Σύρτης, το Ιόνιο πέλαγος, το Αιγαίο πέλαγος και ως προεκτάσεις του στη Μαύρη θ. (τον Εύξεινο) και αυτή πάλι την Αζοφική θ. Η αρκτική μεσόγειος αποτελείται από τις ακόλουθες θ.: Μπάρεντς, Λευκή, Κάρα, Λάπτεφ, Μποφόρ και Ανατολικής Σιβηρίας. Και ενώ η Καραϊβική δεν παρουσιάζει διαμελισμούς, η αυστραλοασιατική μεσόγειος αποτελείται από τις θ. Νότια Κινεζική, Ιάβας, Σούνδης, Μπάντα, Κελέβης, Αραφούρα, και πολλές μικρότερες, εκτός από τους κόλπους της Καρπενταρίας και του Σιάμ. Οι πραγματικές αντιπροσωπεύουν περίπου κάτι λιγότερο από το ένα ένατο της επιφάνειας του συνόλου των θαλάσσιων υδάτων, έκταση δηλαδή κατά προσέγγιση 40.000.000 τ. χλμ. Οι υποδιαιρέσεις των περιφερειακών, εσωτερικών θ., χωρικών υδάτων κλπ. είναι στην πράξη συμβατικές, συμπτωματικές και δεν γίνονται αποδεκτές από όλους, γι’ αυτό μπορούν να προκαλέσουν αντιρρήσεις και σύγχυση. Στο σύνολο της γήινης επιφάνειας μπορούμε να διακρίνουμε ένα ωκεάνιο ημισφαίριο που συγκεντρώνει το 65% των θαλάσσιων υδάτων και το οποίο έχει το κέντρο του στη Νέα Ζηλανδία και ένα άλλο ηπειρωτικό ημισφαίριο, όπου υπάρχει μόνο το 35% της θ. και του οποίου κέντρο είναι η Γαλλία (στις εκβολές του Λίγηρα). Έτσι, το βόρειο ημισφαίριο είναι λιγότερο θαλασσινό από το νότιο: μεταξύ των 50° και 60° πλάτους, για παράδειγμα, τα νερά καταλαμβάνουν στις πρώτες λίγο περισσότερο από τα 43% της έκτασης και στις δεύτερες περισσότερο από 90%. Αντίθετα, στους δύο πόλους η κατάσταση αντιστρέφεται: πέρα από τις 80° πλάτους υπάρχει το 95% των νερών (αν και, ανάλογα με την εποχή, κατά το μεγαλύτερο μέρος σε στερεή κατάσταση, δηλαδή παγωμένα) στον Βόρειο Πόλο, ενώ στον Νότιο Πόλο την ίδια έκταση καλύπτουν μόνο τα 3% των νερών που περιβάλλουν την Ανταρκτική ήπειρο. Το μέγιστο βάθος της θ. που έχει μετρηθεί μέχρι σήμερα είναι 11.486 μ. στην Τάφρο των Φιλιππίνων, ενώ το μέσο βάθος είναι περίπου 4.000 μ. Γύρω από τις ηπείρους υπάρχει μια παρυφή με πάχος νερού περίπου 200 μ. και ακολουθεί μια απότομη κλίση που φτάνει σε βάθος τα 3.000-4.000 μ. Εκεί βρίσκεται η μέση υφαλοκρηπίδα, όπου όμως παρεμβάλλονται κατά διαστήματα τάφροι, πολύ βαθιές και αυτές, και υποβρύχια ανάγλυφα, όπως η ατλαντική υφαλορράχη, μερικά σημεία των οποίων προβάλλουν με τη μορφή νησιών. Η θερμοκρασία της θ., ενώ διαφέρει από τον ισημερινό προς τους πόλους και από την επιφάνεια προς τον βυθό, έχει ελάχιστες ημερήσιες διαφορές και ετήσιες εποχικές της τάξης των 5°C στους τροπικούς και το τριπλάσιο στους πολικούς κύκλους. Οι μέσες ετήσιες Θερμοκρασίες στη διακεκαυμένη ζώνη κυμαίνονται περίπου στους 25°C, ενώ στις πολικές περιοχές δεν ξεπερνούν μερικούς βαθμούς του εκατοντάβαθμου. Κάτω από τα 100 μ. από τη μέση στάθμη της θ., η θερμοκρασία χαμηλώνει για να διατηρηθεί στους 0°C στις αβύσσους. Η πίεση στα νερά της θ. αυξάνει ανάλογα με το βάθος περίπου κατά μία ατμόσφαιρα ανά 10 μ. βάθους. Στις θαλάσσιες αβύσσους οι πιέσεις φτάνουν, για τον λόγο αυτόν, σε τιμές εκατοντάδες φορές μεγαλύτερες από τις κανονικές ατμοσφαιρικές. Το γεγονός επίσης ότι σε πολλές χιλιάδες μέτρα βάθος μπορούν να υπάρξουν ζωντανοί οργανισμοί, οφείλεται στην προσαρμογή της δομής τους στο περιβάλλον, για την οποία η τεράστια πίεση απορροφάται ισορροπημένα από το σύνολό τους. Η αλμυρότητα της θ. είναι κατά μέσο όρο 3,5%. Σχεδόν το 80% των διαλυμένων στο θαλάσσιο νερό αλάτων αποτελούνται από χλωριούχο νάτριο (το κοινό μαγειρικό αλάτι) και τα υπόλοιπα από χλωριούχο μαγνήσιο, θειικό κάλιο και ασβέστιο, ανθρακικό ασβέστιο και ελάχιστες ποσότητες άλλων στοιχείων και ενώσεων. Η αλμυρότητα διαφέρει σημαντικά από τις ανοιχτές, ψυχρές θ. (μικρή εξάτμιση, εναπόθεση των αλάτων στον βυθό) με ισχυρές βροχοχιονοπτώσεις ή πλούσια παροχή των ποταμών (και στις δυο περιπτώσεις πρόκειται για γλυκά νερά) και φυσικά με μικρότερη αλμυρότητα (στον Βοθνικό κόλπο της Βαλτικής είναι γύρω στο 0,2%) έως τις θερμές, κλειστές θ. (ισχυρή εξάτμιση, μεγαλύτερη ικανότητα του νερού να διαλύει τα άλατα), όπου οι βροχές είναι λίγες και τα νερά τους είναι πλούσια σε άλατα (Ερυθρά θ. 4,2%). Δεδομένου ότι η μέση αλμυρότητα είναι 3,5%, το θαλασσινό νερό έχει άμεση πυκνότητα 1,06. Για τον λόγο αυτόν δεν παγώνει στους 0°C, όπως το γλυκό νερό, αλλά περίπου στους -3°C, και αυτό αποτελεί πολύ μεγάλο πλεονέκτημα για τη ναυσιπλοΐα. Το χρώμα της θ. στα βαθιά νερά είναι ιώδες. Στην επιφάνεια εξαρτάται και από την κατάσταση του ουρανού και από τις ουσίες (οργανικές και ανόργανες) που περιέχει, από το χρώμα των γειτονικών ακτών, το χρώμα του βυθού κλπ. Οι ηλιακές ακτίνες εισδύουν στη θ. επιλεκτικά, ανάλογα με τη σύστασή τους· στην περιοχή των χρωμάτων της ίριδας οι ερυθρές φτάνουν το πολύ έως 200 μ. βάθος, ενώ οι ιώδεις περίπου έως 800 μ. Πιο κάτω δεν υπάρχει παρά φωσφορισμός και επειδή απουσιάζουν τα πράσινα φύκη λόγω έλλειψης ηλιακού φωτός, η πανίδα περιορίζεται σε σαρκοβόρα ή σε ζώα ικανά να τραφούν από τα πιο διαφορετικά συστατικά. Μεγάλη σημασία έχει η επίδραση της θ. στο κλίμα, προπάντων για τη θερμορρυθμιστική δράση της: τα νερά της, που θερμαίνονται πιο αργά, αλλά πιο βαθιά από τη γύρω ξηρά, εξηγούν τη θερμική δράση της κατά τα δύο μέρη της ημέρας και κατά τις αντίθετες εποχές. Για τον ίδιο λόγο προκαλούν αύρες από τη θάλασσα και από την ξηρά. Υπάρχουν ηπειρωτικές λεκάνες λιμναίου χαρακτήρα, που φέρουν την ονομασία –όχι ορθά, αλλά από παράδοση– θ. (Κασπία θ., Νεκρά θ., θ. ή λίμνη της Τιβεριάδας). Αυτές μπορεί να είναι υπολείμματα θ., οι οποίες αποτελούσαν κάποτε μέρος ευρύτερων λεκανών ή λίμνες, που διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στο γύρω περιβάλλον. Δίκαιο. Στους νεότερους χρόνους, περίπου έως τον 16ο αι., τα διάφορα κράτη διατύπωναν αξιώσεις αποκλειστικής κυριαρχίας σε μεγάλα τμήματα των ανοιχτών θ. Η αντίθετη αρχή, της ελευθερίας των θ., επικράτησε στα μετέπειτα χρόνια, με υπέρμαχο στο θεωρητικό πεδίο τον Ολλανδό νομομαθή Ούγκο Γκρότιους. Η αρχή αυτή υποστηρίζει ότι κανένα κράτος δεν μπορεί να εγείρει εδαφικές αξιώσεις στις ανοιχτές θ., ούτε συνεπώς έχει δικαίωμα να παρεμποδίσει τα άλλα κράτη ή τους υπηκόους τους να μετακινούνται ελεύθερα σε αυτές ή να προβαίνουν σε πράξεις εκμετάλλευσης του θαλάσσιου πλούτου, με τον περιορισμό ότι οι πράξεις αυτές δεν οδηγούν σε μονομερή ιδιοποίηση των θ. Ειδικότερα, η ελευθερία των θ. περιλαμβάνει το δικαίωμα της ανεμπόδιστης ναυσιπλοΐας, της αλιείας, της τοποθέτησης υποβρύχιων καλωδίων, της πτήσης πάνω από τον θαλάσσιο χώρο, της διενέργειας επιστημονικών ερευνών, της αναζήτησης πετρελαίου ή άλλων ορυκτών κλπ. Οπωσδήποτε, η αρχή της ελευθερίας των θ. δεν είναι απόλυτη, αλλά περιορίζεται από κανόνες που προβλέπονται από το διεθνές εθιμικό και συμβατικό δίκαιο. Τέτοιοι περιορισμοί προκύπτουν από την απαγόρευση και την καταδίωξη της πειρατείας, του δουλεμπορίου, του λαθρεμπορίου όπλων και ναρκωτικών, από την εκτέλεση αστυνομικών καθηκόντων ελέγχου της αλιείας, καθώς και από την άσκηση του δικαιώματος καταδίωξης στην ανοιχτή θ. ξένων ιδιωτικών πλοίων που διέπραξαν παραβάσεις στα χωρικά ύδατα ενός κράτους. Η αρχή της ελευθερίας των θ. περιορίζεται και από το δίκαιο του πολέμου. Η αρχή της ελευθερίας δεν ισχύει στα λεγόμενα χωρικά ύδατα που περιλαμβάνουν, κατά περιπτώσεις, τις κλειστές θ., τις εσωτερικές θ. και την αιγιαλίτιδα ζώνη. Οι κλειστές θ. είναι εκείνες που δεν επικοινωνούν καθόλου με τον ωκεανό. Όταν περιβάλλονται από εδάφη που ανήκουν σε ένα μόνο κράτος, η κυριαρχία του τελευταίου στην κλειστή θ. δεν αμφισβητείται (π.χ. Κασπία θ.). Όταν η κλειστή θ. περιβάλλεται από πολλά κράτη, σύμφωνα με μία γνώμη πρέπει να υπαχθεί στο διεθνές καθεστώς της ανοιχτής θ., ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι πρέπει να μοιραστεί σε ζώνες μεταξύ των παρακτίων. Εσωτερικές θ. είναι εκείνες που περιβάλλονται από ένα ή πολλά κράτη και επικοινωνούν με την ανοιχτή θ. μέσω μιας στενής θαλάσσιας λωρίδας. Όταν ένα μόνο κράτος περιβάλλει την εσωτερική θ. και η λωρίδα επικοινωνίας ανήκει στο ίδιο κράτος και παράλληλα είναι αρκετά στενή ώστε να πλησιάζει το καθεστώς της αιγιαλίτιδας ζώνης, η εσωτερική θ. υπάγεται στην κυριαρχία αυτού του κράτους. Αν όμως η είσοδος ή η εσωτερική θ. ανήκουν σε περισσότερα κράτη επικρατεί η αρχή της ελεύθερης ναυσιπλοΐας, με την επιφύλαξη, ενδεχομένως, διεθνών συμφωνιών (όπως π.χ. της συνθήκης του Παρισιού του 1856 που είχε ουδετεροποιήσει τον Εύξεινο Πόντο). Ανάλογες ρυθμίσεις ισχύουν και ως προς τους πορθμούς (στενά) και τις διώρυγες, που υπάγονται, κυρίως, στο καθεστώς της ελεύθερης ναυσιπλοΐας, όταν ενώνουν δύο ανοιχτές θ. Η αιγιαλίτιδα ζώνη υπάγεται, σύμφωνα με το εθιμικό διεθνές δίκαιο, στην αποκλειστική κυριαρχία του παράκτιου κράτους, το οποίο όμως οφείλει να επιτρέπει την ειρηνική διέλευση και των υπό ξένη σημαία ιδιωτικών σκαφών. Περιλαμβάνει μια λωρίδα θαλάσσιας έκτασης, που ακολουθεί τη γραμμή της ακτής. Το πλάτος αυτής της λωρίδας μετράται, προς την πλευρά της ξηράς, από το σημείο όπου φτάνει το μεγαλύτερο παλιρροϊκό κύμα, προς την πλευρά της θ., έως ένα συμβατικό σημείο (μερικών χιλιομέτρων), που δεν έχει καθοριστεί ακόμα ομοιόμορφα από τα διάφορα κράτη. Κατά τον 19ο αι., με βάση το βεληνεκές των πυροβόλων όπλων και κριτήριο την προστασία του εδάφους, τα περισσότερα κράτη είχαν δεχτεί ως πλάτος τα τρία ναυτικά μίλια (περίπου 5 χλμ.). Το πλάτος της αιγιαλίτιδας ζώνης μπορεί άλλωστε να ποικίλλει, σύμφωνα με τις ανάγκες και τα συμφέροντα που εξυπηρετεί: τελωνειακή επιτήρηση, υγειονομικός έλεγχος, εθνική άμυνα κατά τη διάρκεια του πολέμου. Στην τελευταία περίπτωση γίνεται λόγος για συνορεύουσα ζώνη, ευρύτερη από την αιγιαλίτιδα. Η συνορεύουσα ζώνη ανήκει, ωστόσο, στην ανοιχτή θ. και το κράτος ασκεί μόνο περιορισμένες αρμοδιότητες στα όριά της. Πρέπει να σημειωθεί ότι ορισμένα κράτη (π.χ. η Χιλή) θέλησαν να επεκτείνουν την κυριαρχία τους σε ολόκληρη την υφαλοκρηπίδα (plateau cοntinental: προέκταση κάτω από τη θ. του ηπειρωτικού εδάφους), που φτάνει πολλές φορές σε εκατοντάδες ναυτικά μίλια. Οι αξιώσεις αυτές –σχετικές προς το παρόν με την αλιεία– προκάλεσαν διεθνή επεισόδια και αντιδράσεις. Η επιτροπή κωδικοποίησης του διεθνούς δικαίου του ΟΗΕ απέρριψε κάθε αξίωση διεύρυνσης πέρα από τα δώδεκα μίλια. Οι εργασίες αυτής της επιτροπής, που αποτελούν σταθμό για την όλη εξέλιξη του σύγχρονου δικαίου της θ., κατέληξαν στη διατύπωση τεσσάρων σχεδίων διεθνών συμβάσεων, αφιερωμένων στην αιγιαλίτιδα ζώνη, στην ελεύθερη θ., στην αλιεία και στη συντήρηση των βιολογικών πηγών της θ., στην ηπειρωτική υφαλοκρηπίδα. Βλ. λ. αιγιαλίτιδα ζώνη. ηπειρωτικές θ. Στη γεωλογία, είναι οι θ. που εκτείνονται στα άκρα μιας μόνο ηπείρου και επικοινωνούν με τις ανοιχτές θάλασσες μέσω στενών υφαλαυχένων (εσωτερικές ηπειρωτικές θ.) ή και καθόλου (κλειστές ηπειρωτικές θ.).Τα βάθη τους είναι γενικά μικρά καθώς δεν υπερβαίνουν τα 200 μ. Έχουν αλμυρά νερά σε αφύσικο βαθμό (κυρίως οι κλειστές), γι’ αυτό η ζωή απουσιάζει ή αντιπροσωπεύεται από κατώτερες μορφές. Στον βυθό τους, μπορεί να αποτεθούν ιζήματα διαφόρων τύπων, κυρίως κλαστικά και οργανογενή, συνήθως φακοειδή και σε κάποιες περιπτώσεις τα ιζήματα αυτά γεμίζουν την ίδια τη θ. Στις ηπειρωτικές θ. παρατηρούνται, γενικά, ασθενείς παλίρροιες και ρεύματα. Αυτό γίνεται η αιτία να σχηματιστούν ήσυχοι όρμοι και στενωποί, στον πυθμένα των οποίων μπορεί να αποτεθούν, μεταξύ άλλων, μαύροι βούρκοι, πλούσιοι σε υδρόθειο. Ένα τμήμα του βυθού του Ατλαντικού ωκεανού, αντίστοιχο προς το έδαφος των ΗΠΑ, στο οποίο διακρίνονται τα κυριότερα στοιχεία της υποβρύχιας μορφολογίας. Το σκαρίφημα αυτό είναι παρμένο από τις βυθομετρήσεις που έκανε το Lamont Geological Observatory. Σύμφωνα με το δίκαιο, η αρχή της ελευθερίας των θαλασσών περιλαμβάνει το δικαίωμα της ανεμπόδιστης αλιείας, χωρίς όμως αυτή να είναι απολύτως ανεξέλεγκτη (φωτ. «Νικόλαος Κ.»). ΘΑΛΑΣΣΑ: ΔΙΑΦΟΡΑ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΠΙΕΣΗΣ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΟ ΒΑΘΟΣ Με την ανάπτυξη των θαλάσσιων συγκοινωνιών δημιουργήθηκαν μεγάλα λιμάνια· στη φωτογραφία, το λιμάνι του Ντόβερ, στη Μεγάλη Βρετανία (φωτ. ΑΠΕ). Η θάλασσα κάνει το κλίμα ενός τόπου πιο ήπιο και ευνοεί τη τουριστική ανάπτυξη της ευρύτερης περιοχής (φωτ. ΑΠΕ). Επεξηγηματική σχηματική παράσταση των διαχωριστικών γραμμών που προβλέπει το άρθρο 4 της συνθήκης της Γενεύης του 1958, για τον καθορισμό των χωρικών υδάτων στις ζώνες όπου η γραμμή του αιγιαλού παρουσιάζει βαθιές εσοχές ή προεξοχές ή όπου, κατά μήκος της ακτής ή κοντά σε αυτή, υπάρχουν νησιωτικά συμπλέγματα.

* * *

η (AM θάλασσα, Α αττ. τ. θάλαττα)

1. το σύνολο τών αλμυρών υδάτων που καλύπτουν το μεγαλύτερο μέρος τής επιφάνειας τής γης

2. κάθε τμήμα τής όλης υδάτινης έκτασης («Μεσόγειος Θάλασσα»)

3. κάθε κλειστή, αλμυρή ή υφάλμυρη, έκταση σε αντιδιαστολή με τον ωκεανό (α. «η Θάλασσα τού Μαρμαρά» β. «ἐς θάλασσαν τὴν τοῡ Εὐξείνου πόντου», Ηρόδ.)

4. το θαλάσσιο νερό (α. «κολυμπώντας ήπια θάλασσα» β. ἔστω ἐν χαλκῷ ἡ θάλασσα», Ιπποκρ.)

νεοελλ.

1. η επιφάνεια τής θάλασσας («ύψος 500 μέτρα πάνω από τη θάλασσα»)

2. θαλασσοταραχή, τρικυμία («είχαμε θάλασσα στο ταξίδι μας»)

3. φρ. α) «τά 'κάνε θάλασσα» — προκάλεσε αναστάτωση ή φέρθηκε αδέξια

θ) (για ναυτικούς) «έφαγε τη θάλασσα με το κουτάλι» — πέρασε τη ζωή του ταξιδεύοντας

γ) «διά θαλάσσης» — με θαλάσσιο μέσο συγκοινωνίας

δ) ωκεαν. «επίπεδο θάλασσας» — η διαχωριστική επιφάνεια θάλασσας-αέρα, στην οποία αναφέρονται όλα τα γήινα υψόμετρα και τα υποθαλάσσια βάθη

4. παροιμ. α) «κάλλιο ψωμί και στ' άχυρα, παρά ψάρια και στη θάλασσα» — είναι προτιμότερο να απολαμβάνει κανείς μικρά ωφελήματα με ηρεμία, παρά πολλά με κινδύνους

β) «κι η θάλασσα είναι γαλανή, μα ο αγέρας τή μαυρίζει» — η διαβολή είναι ικανή να σπιλώσει υπολήψεις ή ότι αυτός που φαίνεται φιλήσυχος μπορεί ανά πάσαν στιγμήν να εξαγριωθεί μόλις τού δοθεί αφορμή

μσν.

1. η στέρνα

2. είδος φορέματος βαμμένου με κόκκινο χρώμα

αρχ.

1. διώρυγα

2. (για τον ναό τού Ερεχθέως στην Ακρόπολη) πηγάδι με αλμυρό νερό

3. φρ. α) «κατά θάλασσαν» — με θαλάσσιο μέσο συγκοινωνίας

β) «οἱ περί τήν θάλασσαν» — οι ναυτικοί

γ) «κακῶν θάλασσα» — πλήθος δυστυχιών (Αισχύλ.)

δ) «χαλκῆ θάλασσα» — χάλκινος νιπτήρας (ΠΔ.)

ε) «θάλασσα κοίλη» — ξύλινο θέατρο (Παυσ.).

[ΕΤΥΜΟΛ. Άγνωστης ετυμολ. Οι τ. τών ΙΕ γλωσσών με τη σημασία «θάλασσα» (πρβλ. λατ. mare, γερμ. Meer, ιρλ. muir κ.ά.) ανάγεται στην ΙΕ ρίζα *mori, η οποία δεν απαντά στην Ελληνική, όπου χρησιμοποιούνται οι λ. αλς, πόντος, πέλαγος. Ο τ. θάλασσα ανάγεται σε προελληνικό υπόστρωμα και πιθ. συνδέεται με τη γλώσσα τού Ησύχ. «δαλάγχαν

θάλασσαν». Ως α' συνθετικό η λ. απαντά σε αρκετά συνθ. με τη μορφή θαλασσο-* προ συμφώνου (πρβλ. θαλασσ-ο-κράτωρ). Ως β' συνθετικό δε απαντά στην αρχ. ελλ. με τη μορφή -θαλασσος (πρβλ. αμφι-θάλασσος). Στις ΙΕ γλώσσες, η σημασία «θάλασσα» χρησιμοποιούνταν κατ' αντιδιαστολή προς την «ξηρά», χωρίς να γίνεται διάκριση με τη λίμνη ούτε ως προς την έκταση ούτε ως προς το είδος τού νερού (αλμυρό - γλυκό). Στην αρχ. Ελλ. η λ. θάλασσα αποτελούσε γενικότερο όρο, ενώ οι συνώνυμοι τ. αλς, πόντος, ήταν κυρίως ποιητικοί. Στη νέα Ελλ. χρησιμοποιείται κατ' εξοχήν η λ. θάλασσα, ενώ οι τ. πέλαγος, ωκεανός δηλώνουν, κυρίως, συγκεκριμένη θάλασσα, όπως λ.χ. Αιγαίο Πέλαγος, Ειρηνικός Ωκεανός.

ΠΑΡ. θαλασσία, θαλάσσιος, θαλασσώνω (Α -ώ)

αρχ.

θαλασσαίος, θαλασσερός, θαλασσεύω, θαλασσίζω, θαλασσίτης, θαλασσώδης

αρχ.-μσν.

θαλασσίδιος

μσν.

θαλασσί

μσν.- νεοελλ.

θαλασσινός

νεοελλ.

θαλασσάδα, θαλασσάκι, θαλασσένιος, θαλασσήμος, θαλασσίλα, θαλασσίς. (Για τα συνθ. με α' συνθετικό, βλ. λ. θαλασσο-). (Β' συνθετικό) αρχ. αρχιθάλασσος, βραχυθάλασσος, δυσθάλασσος, εμπειροθάλασσος, επιθάλασσος, ευθάλασσος, μιξοθάλασσος, υπερθάλασσος

νεοελλ.

αγριοθάλασσα, ανθρωποθάλασσα, ασημοθάλασσα, βουνοθάλασσα, βουρκοθάλασσα, διθάλασσος, ελοθάλασσα, κακοθάλασσος, καλοθάλασσος, λαοθάλασσα, λιμνοθάλασσα, πικροθάλασσα, σταροθάλασσα, φουσκοθάλασσα].